معافیت مالیاتی یکی از سیاست‌های حمایتی دولت است که طی آن بخشی یا تمام یک معامله، نهاد، درآمد یا کسب‌وکار از پرداخت مالیاتی معاف می‌شود. معافیت مالیاتی در ایران اشکال مختلفی دارد. به همین خاطر بسیاری از مردم با ساز و کار آن آشنایی نداشته و نمی‌دانند که چه کسانی، چه نهادهایی و چه معامله‌هایی به صورت کلی یا جزئی مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند.
از این رو در این مقاله از وال بیل تلاش می‌کنیم تا به بررسی اشکال و انواع معافیت‌های مالیاتی بپردازیم و مشمولین این قانون را برشماریم. با ما همراه باشید.
انواع معافیت مالیاتی
قانون معافیت مالیاتی تحت عناوین و زیرشاخه‌های مختلفی بر درآمد افراد اعمال می‌شود. شرایط خاص مختلفی برای مشمول شدن در معافیت مالیاتی وجود دارد و به همین خاطر معافیت‌های مالیاتی به انواع مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند.
در زیر به تمامی انواع معافیت مالیاتی اشاره می‌کنیم:
. معافیت مالیات بر حقوق کارگران و کارمندان
بر اساس مصوبات مجلس برای محاسبه معافیت مالیاتی حقوق و دستمزد، هر ساله یک جدول خاص طراحی می‌شود. شرایط معافیت مالیات بر حقوق کارگران و کارمندان در سال 1402 به صورت زیر است:
| حقوق ماهانه | نرخ مالیات بر درآمد ملزم به پرداخت |
| 0 تا 10 میلیون تومان | 0% |
| 10 تا 14 میلیون تومان | 10% |
| 14 تا 23 میلیون تومان | 15% |
| 23 تا 34 میلیون تومان | 20% |
| 34 میلیون تومان به بالا | 30% |
. معافیت مالیاتی جوایز علمی و پژوهشی
براساس آیین نامه اجرایی ماده ۱۴۴ اصلاحی قانون مالیات‌های مستقیم، جوایز علمی و پژوهشی و بورسیه‌های تحصیلی از پرداخت مالیات معاف هستند.
علاوه بر آن، درآمدهای حاصل از تمامی فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی در مراکزی که دارای پروانه تحقیق از مراجع ذی‌صلاح هستند نیز معاف از مالیات خواهد بود.
. معافیت مالیاتی اختراعات و اکتشافات
در ماده 144 قانون مالیات‌های مستقیم، اختراعات و اکتشافات به صورت موقتی معاف از پرداخت مالیات اعلام شده‌اند. به موجب این ماده قانونی درآمد حاصل از اختراعات ثبت شده تا مدت ۱۰ سال از پرداخت مالیات معاف خواهد بود.
. معافیت مالیاتی هزینه‌های درمان
بر اساس ماده ۱۳۷ قانون مالیات‌های مستقیم، هزینه‌های درمانی که هر مؤدی بابت معالجه خود، همسر، اولاد، پدر و مادر و برادر و خواهر تحت تکفل خود در یک سال مالیاتی پرداخت کرده، مشمول معافیت مالیاتی خواهد شد. البته به شرطی که پزشک دریافت کننده هزینه یا موسسه درمانی مقیم ایران باشد و دریافت وجه از مؤدی را گواهی کند.
چنانچه بعد از تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به علت فقدان امکانات لازم معالجه در داخل کشور، روند معالجه خارج از ایران صورت گرفته باشد و فرآیند پرداخت هزینه توسط مقامات رسمی این وزارت گواهی شده باشد، حق بیمه شخص حقیقی (بابیت بیمه‌های عمر و زندگی و بیمه‌های درمان) از درآمد مشمول مالیات مؤدی کسر می‌گردد.
در رابطه با معلولان و بیماران خاص و صعب‌العلاج، علاوه بر هزینه‌های مذکور هزینه مراقبت و توانبخشی آنان را نیز می‌توان از درآمد مشمول مالیات معلول یا بیمار یا شخصی که تکفل او را بر عهده دارد کسر کرد.
. معافیت مالیاتی جهیزیه و مهریه
طبق ماده ۱۴۴ قانون مالیات‌های مستقیم جهیزیه‌های منقول و مهریه منقول و غیرمنقول، از پرداخت مالیات معاف خواهد بود.
. معافیت مالیاتی فعالیت‌های کشاورزی
ماده 81 قانون مالیات‌های مستقیم در مورد معافیت مالیاتی فعالیت‌های کشاورزی و دامداری توضیحاتی را ارائه داده است.
بر اساس این ماده قانونی درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان‌داری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات معاف از پرداخت مالیات هستند.
. معافیت حقوق افراد مشغول به کار در مناطق کمتر توسعه‌یافته
بر اساس ماده ۲۲ قانون مالیات‌های مستقیم، 50% مالیات حقوق کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته مشمول معافیت می‌شود. فهرست کارکنانی که مشمول این قانون می‌شوند توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور اعلام شده است.
. معافیت مالیاتی فعالیت‌های آموزشی
درآمد حاصل از تعلیم و تربیت مدارس غیر انتفاعی اعم از ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، فنی و حرفه‌ای، آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای آزاد دارای مجوز از سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی‌غیر انتفاعی و مهدهای کودک در مناطق کمتر توسعه یافته و روستاها و درآمد مؤسسات نگهداری معلولین ذهنی و حرکتی که دارای پروانه فعالیت از مراجع ذیربط هستند مشمول معافیت مالیاتی می‌شود.
هرچند درصد معافیت مالیاتی این واحدهای بر اساس صلاحدید مراجع متغیر خواهد بود.
علاوه بر این درآمد حاصل از فعالیت‌های منحصراً ورزشی باشگاه‌ها و مؤسسات ورزشی دارای مجوز از سازمان تربیت هستند نیز می‌تواند مشمول معافیت مالیاتی شود.
. معافیت مالیاتی شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی
شرکت‌ها و اتحادیه تعاونی در ایران بر اساس مفاد زیر مشمول معافیت‌های مالیاتی خواهند شد:
- بر اساس ماده 48 قانونم. م– شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی از پرداخت حق تمبر سهام معاف هستند
- بر اساس ماده 65 قانونم. م– نقل و انتقال قطعی واحدهای مسکونی از طرف شرکت‌های تعاونی مسکن به اعضای آنها مشمول مالیات نمی‌شود
- بر اساس ماده 133 قانونم. م– تعاونی‌های روستایی و عشایری، تعاونی‌های کشاورزی، تعاونی‌های صیادان، تعاونی‌های کارگری و کارمندی، تعاونی‌های دانشجویی و دانش آموزان از پرداخت مالیات معاف هستند
- بر اساس ماده 132 قانونم. م- درآمد ابرازی ناشی از فعالیت‌های تولیدی و معدنی اشخاص حقوقی غیردولتی در واحدهای تولیدی یا معدنی که از طرف وزارتخانه‌های ذیربط برای آنها پروانه بهره‌برداری صادر شده یا برای آنها قرارداد استخراج و فروش منعقد می‌شود از تاریخ شروع بهره‌برداری یا استخراج یا فعالیت به مدت ۵ سال و در مناطق کمتر توسعه یافته به مدت ۱۰ سال، مشمول مالیات با نرخ صفر درصد خواهند بود
- بر اساس ماده 142 قانونم. م- درآمد شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌های تولیدی و کارگاه‌های تولید فرش دستباف و صنایع دستی معاف از پرداخت مالیات هستند
. معافیت مالیاتی بخش صادرات کالا و خدمات
براساس ماده ۱۴۱ قانون مالیات‌های مستقیم، 100% درآمد حاصل از صادرات خدمات و کالاهای غیرنفتی و محصولات بخش کشاورزی و 20% درآمد حاصل از صادرات مواد خام و کالاهای واسطه‌ای نیمه خام مشمول مالیات با نرخ صفر درصد می‌شود.
. معافیت فعالیت‌های خدماتی و گردشگری
درآمدهای خدماتی بیمارستان‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی گردشگری که برای آنها پروانه بهره‌برداری یا مجوز صادر می‌شود، از تاریخ شروع فعالیت به مدت 5 سال و در مناطق کمتر توسعه‌یافته به مدت 10 سال مشمول مالیات با نرخ صفر درصد می‌شود.
. معافیت مالیاتی سود تأمین مالی پروژه‌ها
افرادی که آورده نقدی برای تأمین مالی یا سرمایه پروژه یا طرح‌هایی که در گردش بنگاه‌های تولیدی در قالب عقود مشارکتی فراهم می‌کنند، معادل حداقل سود مورد انتظار عقود مشارکتی مصوب شورای پول و اعتبار از پرداخت مالیات بر درآمد معاف خواهند بود.
همچنین برای پرداخت‌کننده سود، معادل سود پرداختی مذکور به‌عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی تلقی می‌شود.
البته توجه داشته باشید که بر اساس ماده 138 قانون مالیات‌های مستقیم، سرمایه‌گذار نمی‌توتند حداقل ظرف مدت 2 سال آورده نقدی خود را از بنگاه تولیدی خارج کند. چنانچه در این مدت تأمین کننده میزان آورده نقدی را کاهش دهد، به میزان ارزش روز معافیت استفاده شده، مالیات سال خروج آورده نقدی، اضافه می‌شود.
. معافیت مالیاتی عبور ترانزیت کالاها
طبق تبصره ۱ ماده ۱۴۱ قانونم. م، درآمد حاصل از صادرات کالاهای مختلف که به صورت عبوری یا ترانزیت به ایران وارد می‌شوند و بدون تغییر در ماهیت یا با انجام کاری بر روی آن، مجدداً صادر می‌شوند مشمول مالیات با نرخ صفر درصد می‌گردد.
. معافیت مالیاتی فعالیت‌های فرهنگی و هنری
بر اساس ماده 12 آیین نامه اجرایی و تبصره 3 ماده 139 اصلاحی قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از فعالیت‌های انفرادی و یا جمعی اشخاص حقیقی و حقوقی که دارای مجوز فعالیت از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستند و محصولات آنها به صورت مکتوب، سمعی، بصری و صحنه‌ای تولید، توزیع و عرضه می‌شود، معاف از مالیات خواهد بود.
. معافیت مالیاتی بیمه عمر
بر اساس ماده ۱۳۶ قانون مالیت‌های مستقیم، وجوه پرداختی بابت انواع بیمه‌های عمر و زندگی و از طرف مؤسسات بیمه که به موجب قراردادهای منعقد شده بیمه عاید ذینفع می‌شود معاف از مالیات هستند.
. معافیت مالیاتی بورس کالا
معافیت مالیاتی بورس کالا به صورت زیر است:
- 10% مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‌رسد
- 10% مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بورس‌های داخلی یا خارجی پذیرفته می‌شود
- 5% مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بازار خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته می‌شود
تمامی این درصدهای معافیت مالیاتی از سال پذیرش شرکت در بورس کالا تا سالی که از فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در این بورس‌ها یا بازارها حذف نشده‌اند بخشوده می‌شود.
شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بورس‌های داخلی یا خارجی یا بازارهای خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته شود چنانچه در پایان دوره مالی به تأیید سازمان، حداقل 25% سهام شناور آزاد داشته باشند معادل دو برابر معافیت‌های فوق از بخشودگی مالیاتی برخوردار خواهند شد.
. معافیت مالیاتی سود سپرده‌های بانکی
سودهای سپرده زیر از پرداخت مالیات معاف هستند:
- سود متعلق به سپرده‌های مربوط به کسور بازنشستگی و پس‌انداز کارمندان و کارگران نزد بانک‌های ایرانی در حدود مقررات استخدامی‌مربوطه
- سود یا جوایز متعلق به حساب‌های پس‌انداز و سپرده‌های مختلف نزد بانک‌های ایرانی یا مؤسسات اعتباری غیربانکی مجاز (این معافیت شامل سپرده‌هایی که بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری غیربانکی مجاز نزد هم می‌گذارند نخواهد بود)
- جوایز متعلق به اوراق قرضه دولتی و اسناد خزانه
- سود پرداختی بانک‌های ایرانی به بانک‌های خارجی بابت اضافه برداشت (اووردرافت) و سپرده ثابت به شرط معامله متقابل
- سود و جوایز متعلق به اوراق مشارکتی
چه کسانی از پرداخت مالیات معاف هستند؟
مهم‌ترین نکته‌ای که باید در این زمینه بدانید این است که معافیت مالیاتی شامل حال همه افراد نمی‌شود. معافیت‌های مالی گسترده می‌تواند مشکلاتی در نظام اجرایی مالیاتی کشور ایجاد کند. دقت داشته باشید که دریافت مالیات یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت‌هاست، بنابراین معافیت‌های مالیاتی گسترده درآمد دولت را به شدت کاهش داده و دولت مجبور می‌شود نرخ مالیاتی که از معدود شهروندان دریافت می‌کند را افزایش دهد.
به همین دلیل گروه محدودی از شهروندان مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند. بسیاری از سازمان‌هاف نهادها و کسب و کارها به صورت اتوماتیک از پرداخت مالیات معاف هستند اما باقی افراد که شرایط خاص دارند یا مشمول مالیات صفر درصد موقت یا دائمی می‌شوند باید اعلام وضعیت کنند تا دولت پس از بررسی اسناد و پرونده‌های آنان معافیت مالیاتی را اعمال کند.
شرط معافیت مالیاتی چیست؟
مالیات در ایران به دو دسته تقسیم می‌شود:
- مالیات‌های غیرمستقیم: مالیاتی که بر روی کالا و خدمات اعمال شده و مستقیماً از افراد دریافت نمی‌شود.
مالیات‌ها غیرمستقیم معاف از مالیات به شمار می‌روند اما برای معافیت از مالیات مستقیم باید از شرایط لازم برخوردار باشید.
بر اساس حکم تبصره 2 ماده 119 قانون برنامه پنجم توسعه، طبق اعلام دولت شرط برخورداری از هرگونه معافیت مالیاتی تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر است. چنانچه مودیان اظهارنامه، اسناد و مدارک در موعد مقرر تحویل دهند مالیات آنان با نرخ صفر محاسبه می‌شود. در غیر اینصورت نه‌تنها از پرداخت مالیات معاف نخواهند شد، بلکه ممکن است مشمول جریمه‌های مالیاتی هم بشوند.
اصولاً مودیان خوش حساب شانس بیشتری برای برخورداری از امتیازات، تخفیف‌ها و معافیت‌های مالیاتی دارند. افراد یا کسب‌وکارهایی که شرایط خاص دارند، بنابرای گروه‌های اعلام شده در بالا به صورت سیستماتیک مشمول معافیت مالیاتی خواهند شد.
چگونه از معافیت‌های مالیاتی بهره‌مند شویم؟
در هر سال بسته به شرایط اقتصادی کشور، اظهارنامه‌هایی از طرف وزارت اقتصاد و دارایی در رابطه با میزان مالیات اشخاص حقیقی و حقوقی اعلام می‌شود.
در این اظهارنامه‌های علاوه بر قوانین پرداخت مالیات، به شرایط معافیت از مالیات هم اشاره می‌شود. اطلاع از این اظهارنامه‌های سالیانه و بررسی مفاد آنها می‌تواند شرایط برخورداری از معافیت مالیاتی را برای شما روشن کند.
به صورت کلی روش‌هایی همچون خوش‌حسابی در پرداخت به موقع مالیات، انجام امور خیریه و تنظیم امور مالی کسب و کار بر اساس قوانین مالیاتی کشور از جمله مواردی هستند که همواره شانس تخفیف یا معافیت‌های مالیاتی را افزایش می‌دهند.
معافیت مالیاتی مشاغل
بر اساس ماده 101 قانون مالیات، هر ساله مبالغی تحت عنوان معافیت مالیاتی محاسبه می‌شوند.
بعضی از مشاغل که در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته فعالیت دارند تا چند سال از پرداخت مالیات معاف هستند. همچنین در راستای قانون حمایت از تولید، شرکت‌ها یا مجموعه‌هایی که در زمینه تولید فعالیت دارند تحت شرایطی می‌توانند مشمول کاهش یا معافیت مالیاتی شوند.
برای کسر معافیت‌های مالیاتی ابتدا باید درآمد مشاغل مشخص و محاسبه شود. محاسبه درآمد مودیان مالیاتی از جمع کل مبالغ فروش کالا یا خدمات در یک سال و سایر کسر هزینه‌هایی همچون اجاره ملک، حقوق و هزینه‌های جاری و استهلاک صورت می‌گیرد.
شرط برخورداری از معافیت مالیاتی برای مشاغل تسلیم اظهارنامه مالیاتی سر موعد مقرر است. در غیر اینصورت سازمان امور مالیاتی کل درآمد ناخالص مؤدی را به عنوان مالیات در نظر گرفته و به عنوان جریمه از او دریافت می‌کند. مودیان خوش حساب بر اساس اظهارنامه سال 1402 می‌توانند تا 84 میلیون تومان مشمول معافیت مالیاتی شوند.
معافیت مالیاتی برای کسب‌وکارهای کوچک
بر اساس قانون جمهوری اسلامی، مشاغلی که تعداد کارکنان آنها کمتر از 9 نفر، و شرکت‌هایی که تعداد کارمندان آنها کمتر از 500 نفر باشد (البته با در نظر گرفتن شروط دیگر) جزو کسب و کارهای کوچک به شمار می‌روند. دو. لت برای حمایت از کسب و کارهای کوچک درصدی از معافیت مالیاتی را به آنان اختصاص داده و یارانه‌هایی را برای خرید تجهیزات و تکنولوژی در اختیار آنان قرار می‌دهد.
معافیت مالیاتی شرکت‌های تازه تاسیس
طبق ماده 1 آیین‌نامه حمایت از شرکت‌های نوپا در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات که کمتر از 3 سال پیش تصویب شده، شرکت‌هایی که شرایط زیر را داشته باشند می‌توانند مشمول معافیت مالیاتی شوند:
- درآمد سالیانه شرکت کمتر از 500 میلیون تومان باشد (این مبلغ در سال 1398 اعلام شده و هر ساله بسته به نرخ تورم تغییر می‌کند)
- موسسین و سهامداران شرکت نسبت به توزیع سود اقدام کنند و با رعایت قانون تجارت به حساب افزایش سرمایه شرکت منظور نمایند و دریافتی ماهانه آنها از سه برابر حداقل حقوق و دستمزد سالیانه کارگران طبق بر اساس وزارت کار بیشتر نباشد.
- مشخصات شرکت در سامانه متمرکز درخواست خدمات سازمان فناوری اطلاعات ایران ثبت شده باشد.
تفاوت بین معافیت مالیاتی و مالیات با نرخ صفر
بسیاری از مودیان مالیاتی تصور می‌کنند که مالیات با نرخ صفر همان معافیت از پرداخت مالیات است. در حالی که این دو با هم تفاوت‌های زیادی دارند!
مالیات با نرخ صفر از طرف مجلس و دولت به فعالان اقتصادی اختصاص داده شده تا از این طریق بتوانند از کسب‌وکار آنان حمایت کنند. نرخ صفر مالیاتی به معنی معافیت از پرداخت مالیاتی در یک بازه زمانی مشخص و اغلب کوتاه‌مدت است.
به صورت کلی شرکت‌هایی که بیش از 50 کارگر دارند مشمول مالیات با نرخ صفر می‌شوند. چنانچه هر ساله به میزان 50% افزایش کارگر داشته باشند (یعنی سالانه حداقل 25 کارگر اضافه کنند) همچنان از معافیت مالیاتی با نرخ صفر برخوردار خواهند شد.
اما معافیت مالیاتی به معنای آن است که کسب و کار به صورت دائمی از پرداخت مالیات معاف خواهد بود.
کسب و کارها برای برخورداری از مالیات با نرخ صفر نیز باید اظهارنامه مالیاتی خود را تسلیم کنند.
جمع‌بندی
معافیت مالیاتی جزو طرح‌های تشویقی و حمایتی دولت برای تنظیم سیستم دریافت مالیات عادلانه است. در این مقاله سعی کردیم تمامی مشاغلی که مشمول طرح‌های معافیت مالیاتی هستند را بشماریم و به شرایط بهره‌مندی از این قانون اشاره کنیم.
سؤالات متداول
· تا چند سال می‌توان مشمول مالیات با نرخ صفر بود؟
چنانچه واحد اقتصادی در مناطق ویژه اقتصادی یا شهرک‌های صنعتی باشد، تا دو سال معاف از پرداخت مالیات خواهد بود. همچنین مشاغل حاضر در مناطق کمتر توسعه یافته تا 3 سال مشمول معافیت مالیاتی با نرخ صفر خواهند بود.
· ماموریت‌های کاری در چه صورتی معاف از پرداخت مالیات خواهند بود؟
مدموریت‌های کاری که که حداقل با فاصله 50 کیلومتر از محل اصلی واحد اقتصادی صورت بگیرند یا نیازمند توقف شبانه باشند از پرداخت مالیات معاف هستند.
· آیا آموزشگاه‌ها از پرداخت مالیات معاف هستند؟
خیر، آموزشگاه‌ها از پرداخت مالیات معاف نیستند؛ مگر اینکه از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز رسمی دریافت کرده باشند.
· آیا کسب‌وکارهای آنلاین از پرداخت مالیات معاف هستند؟
تنها کسب‌وکارهای آنلاینی که فعالیت آموزشی و پژوهشی دارند از پرداخت مالیات معاف هستند.