چیزی که اکثراً آن را به عنوان مالیات می‌شناسیم، در واقع همان مالیات مستقیم است. مالیات مستقیم یکی از اصلی‌ترین درآمدهای هر کشوری محسوب می‌شود و بخش بزرگی از منابع بودجه دولت را تأمین می‌کند. تصویب قانون مالیات های مستقیم در ایران به سال 1345 باز می‌گردد. اما این قانون به ویژه از سال 1357 به بعد به صورت مکرر تحت اصلاحات و تغییرات گسترده قرار گرفته است.
قانون مالیات های مستقیم یکی از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین قوانین عمومی در کشور است. جدی شدن روند اجرایی قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان در سال جاری باعث پیاده سازی عادلانه‌تر قانون مالیات های مستقیم شده است.
در این مقاله از وال بیل قصد داریم در مورد انواع، باب‌ها و ماده‌های مختلف قانون مالیات های مستقیم با شما صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
مالیات مستقیم چیست؟
اصولاً مالیات را به دو گروه “مستقیم” و “غیرمستقیم” تقسیم‌بندی می‌کنند. مالیات های مستقیم، همان‌طور که از نامشان هم پیداست به طور مستقیم از درآمدها و دارایی‌های افراد دریافت می‌شوند. در قانون مالیات های مستقیم نام و اطلاعات مالی مؤدی مالیاتی مشخص بوده و ساز و کار معینی برای محاسبه و دریافت آن وجود دارد.
اما در مالیات های غیرمستقیم پرداخت کننده مشخص نیست و روی کالا و خدمات اعمال می‌شود.
مالیات مستقیم خود به انواع گوناگونی تقسیم می‌شود که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
انواع مالیات مستقیم
مالیات های مستقیم را به صورت کلی می‌توان بر دو گروه “مالیات بر درآمد” و “مالیات بر دارایی” تقسیم کرد.
1. مالیات بر درآمد
این مالیات مستقیم بر درآمدهای مستقیم و غیرمستقیم افراد اعمال می‌شود. به عنوان مثال همواره درصدی از حقوق کارمندان به عنوان مالیات کسر می‌شود. سازمان امور مالیاتی سعی کرده تا با پیاده سازی قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان ساز و کار بهتری برای تشخیص مالیات مشاغل آزاد و شرکت‌های بزرگ ایجاد کرده تا سیستم دریافت مالیات مستقیم از درآمد را عادلانه‌تر کند.
مالیات بر درآمد شامل موارد زیر است:
- مالیات بر درآمد مشاغل: سازمان امور مالیاتی بر اساس ارزیابی اظهارنامه مالیاتی یا کارپوشه مالیاتی مؤدی درآمد خالص حاصل از فعالیت‌های تجاری را محاسبه کرده و بر آن درآمد می‌بندد.
- مالیات بر حقوق: این مالیات از دستمزد کارگران و کارمندان رسمی بابت مخارج مختلفی همچون حق بیمه و غیره از حقوق ماهانه آنان کسر می‌گردد. از آنجایی که درآمد کارمندان و حقوق‌بگیران به سادگی قابل محاسبه است، مالیات مستقیم بر حقوق نیز به آسانی مشخص می‌شود.
- مالیات بر درآمد املاک: درآمدهای حاصل از نقل و انتقال املاک و مستغلات نیز مشمول پرداخت مالیات هستند. بنابراین قانون مالیات های مستقیم، دولت موظف است از تمامی معاملاتی که در راستای اجاره، واگذاری یا خرید و فروش هر نوع ملک و مستغلات انجام می‌شوند درصدی را به عنوان مالیات اخذ کند.
- مالیات مستقیم اشخاص حقوقی: مالیات هایی که از درآمدهای شرکت‌ها و سازمان‌ها دریافت می‌شود، مالیات اشخاص حقوقی است. سازمان‌ها و شرکت‌ها یک هویت حقوقی مستقل دارند که خود موظف به پرداخت مالیات است. به عبارت دیگر، در یک شرکت علاوه بر اینکه هر کارمند یا مدیر یا صاحب مجموعه جداگانه باید مالیات درآمد خود را بپردازد، خود شرکت نیز باید بخش از درآمد کل شرکت را به عنوان مالیات پرداخت کند.
- مالیات بر درآمد اتفاقی: درآمدهای اتفاقی مانند درآمدهای تصادفی و غیر عادی که خارج از درآمد رسمی فرد هستند نیز مشمول پرداخت مالیات می‌شوند.
2. مالیات بر دارایی
علاوه بر درآمد، دارایی‌های شما نیز مشمول مالیات هستند. قانون مالیات های مستقیم موارد زیر را مشمول مالیات بر دارایی اعلام کرده است:
- مالیات بر ارث
- مالیات بر حق تمبر
- مالیات بر اراضی بایر
- مالیات سالانه املاک (علاوه بر مالیات معامله املاک، باید سالانه مبلغی را به عنوان مالیات بر دارایی نیز برای املاک پرداخت کنید)
- مالیات واحدهای مسکونی خالی
باب‌های قوانین مالیات مستقیم
اگر برای بررسی قانون مالیات های مستقیم به سایت سازمان امور مالیاتی مراجعه کنید، خواهید دید که این قانون به باب‌های مختلفی تقسیم‌بندی شده است. هر باب نیز شامل چند فصل و هر فصل شامل چند ماده است که تشابهاتی از نظر موضوعی با یکدیگر دارند.
در زیر به بررسی کلی هر یک از باب‌های قانون مالیات های مستقیم می‌پردازیم:
. باب اول: شخصیت‌های مشمول قانون – شامل 2 ماده قانونی
این باب به صورت کلی دارای 2 ماده است که مشمولین قانون مالیات های مستقیم را مشخص می‌کند. اشخاص مشمول و معاف از مالیات در ماده‌های 1 و 2 از این باب مشخص شده‌اند.
. باب دوم: مالیات بر دارایی قانون مالیات های مستقیم – شامل 49 ماده قانونی
این باب که از ماده 3 تا 51 تشکیل شده، به موضوعات مالیات بر دارایی مانند مالیات بر ارث و حق تمبر و غیره می‌پردازد.
. باب سوم: مالیات بر درآمد قانون مالیات های مستقیم – شامل 80 ماده قانونی
این باب که ماده 52 تا 131 را در بر می‌گیرد به بررسی و توضیح موضوع مالیات بر درآمد و انواع مختلف آن می‌پردازد.
. باب چهارم: مقررات مختلف قانون مالیات های مستقیم – شامل 87 ماده قانونی
این باب که از ماده 132 تا 218 تشکیل شده شامل قوانین و مقرراتی است که بیشتر به درد حسابداری مالیاتی می‌خورد. موضوعاتی مانند هزینه‌های مالیاتی، ابلاغ‌ها و غیره در این باب مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
. باب پنجم: سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالیات های مستقیم – شامل 64 ماده قانونی
ماده‌های قانونی 219 تا 271 باب پنجم قانون مالیات های مستقیم را تشکیل می‌دهند. این ماده‌ها اغلب مربوط به سازمان‌ها و مراجع مالیاتی قانونی بوده و به کار مودیان نمی‌آیند.
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم به صورت ساده و خلاصه قانون مالیات های مستقیم را برای شما تشریح کنیم. آشنایی با مفاد این قانون و به ویژه انواع مالیات مستقیم برای تمامی مودیان مشمول پرداخت مالیات ضروری است تا سهواً دچار هیچ گونه تخلف مالیات نشوند.