همه اشخاص حقیقی و حقوقی در یک سال مالیاتی موظفند یک بار به دولت مالیات پرداخت کنند. اما اگر شخص در سال مجبور شود به دلایلی دو بار مالیات پرداخت کند، مشمول مالیات مضاعف شده است! مالیات مضاعف گرچه پدیده مالیاتی محبوبی نیست، اما واقعیت دارد.
در برخی از کشورها، به دلیل قوانین مالیاتی، تمامی واحدهای اقتصادی (اعم داخلی یا خارجی) که در آن کشور درامد داشته‌اند باید مالیات خود را به دولت پرداخت کنند. این قانون موجب می‌شود تا بسیاری از شرکت‌های خارجی که در آن کشور شعبه دارند یا به هر صورتی در دو یا چند کشور جهان فعالیت اقتصادی می‌کنند، در یک سال مجبور به پرداخت دو یا چند مالیات شوند!
این موضوع به ویژه برای اشخاص، شرکت‌ها یا بانک‌هایی که در کشورهای خارجی هم فعالیت می‌کنند یا آنجا داری شعبه هستند بسیار مهم است. چون ممکن است مجبور شوند برای یک درآمد دو مالیات پرداخت کنند.
علاوه بر شرکت‌های بین‌المللی، اشخاص حقیقی که تنها در داخل کشور فعالیت می‌کنند نیز ممکن است مشمول مالیات مضاعف شوند!
در این مقاله از وال بیل قصد داریم بیشتر در مورد موضوع مالیات مضاعف با شما صحبت کنیم. با ما همراه باشید.
انواع مالیات مضاعف
مالیات مضاعف را می‌توان به صورت کلی به دو دسته اصلی مالیات مضاعف شرکت‌های سهامی و مالیات مضاعف بین‌المللی تقسیم‌بندی کرد. در زیر به توضیح هرکدام از آن‌ها می‌پردازیم:
. مالیات مضاعف شرکت‌های سهامی
در این شکل از مالیات مضاعف شرکت‌های به عنوان اشخاص حقوقی، و جدای از سهامداران خود در نظر گرفته می‌شوند. از این رو علاوه بر اینکه درآمد خالص شرکت مشمول مالیات می‌شود، باید بابت سودی که بین سهامداران پخش می‌کند نیز دوباره مالیات بپردازد. قانون مالیات های مضاعف شرکت‌های سهامی در ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر دنیا وجود دارد.
مناقشات زیادی بر سر مالیات های مضاعف شرکت‌های سهامی وجود دارد. برخی از مؤدیان اعتقاد دارند که این نوع مالیات مضاعف ناعادلانه است، در صورتی که برخی دیگر استدلال می‌کنند که بدون این قانون افراد می‌توانند از مالکیت سهام به عنوان یک نوع پناهگاه مالیاتی استفاده کرده و از زیر مالیات بر درآمد فرار کنند.
. مالیات مضاعف بین‌المللی
این نوع مالیات مضاعف مربوط به شرکت‌های چند ملیتی و بین‌المللی است که علاوه بر کشور مبدأ، باید در کشور دیگری که در آن شعبه دارند نیز مالیات پرداخت کنند. در برخی از کشورها نرخ مالیات به قدری بالاست که به علاوه مالیات اصلی در کشور مبدأ عملاً شرکت را با مشکلات جدی روبرو می‌کند.
موافقت‌نامه بین‌المللی اجتناب از دریافت مالیات مضاعف
مالیات مضاعف بین‌المللی در بیشتر کشورهای جهان یک پدیده مالیاتی ناعادلانه تلقی می‌شود. به همین خاطر تعداد زیادی از کشورهای جهان برای اجتناب و خودداری از دریافت مالیات مضاعف از شرکت‌های خارجی، موافقت‌نامه‌ای با یکدیگر امضا کرده‌اند. این موافقت‌نامه نیز بر اساس مدل‌های توسعه یافته سازمان همکاری اقتصادی (OECD) تنظیم شده است.
کشورهای عضو، با امضای این موافقت‌نامه توافق می‌کنند که مالیات شرکت‌های بین‌المللی را کم کنند و مزایای مالیاتی بیشتری را برای آنان در نظر بگیرند.
ایران نیز از جمله کشورهایی است که موافقت‌نامه اجتناب از دریافت مالیات مضاعف بین‌المللی را امضا کرده است. البته به‌جز ایران، 40 کشور دیگر نیز در گروه حضور دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به انگلستان، آذربایجان، بلاروس، سودان، اتریش، ترکیه، قزاقستان و غیره نیز اشاره کرد.
به موجب این قرارداد شرکت‌هایی که در یکی از این کشورها هستند، در صورت حضور و فعالیت در کشور دیگری که عضو این تعهدنامه است نیازی به پرداخت مجدد مالیات مضاعف ندارند.
قوانین مربوط به مالیات مضاعف
در قانون مالیات‌های مستقیم در دو ماده به موضوع مالیات های مضاعف اشاره شده است که به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
. ماده 168 قانون مالیات‌های مستقیم
در ماده 168 قانون مالیات‌های مستقیم به مالیات های مضاعف اشاره شده است. بر اساس این ماده قانونی دولت می‌تواند برای جلوگیری از وقوع مالیات مضاعف بین‌المللی و تبادل اطلاعات مربوط به درآمد و دارایی شرکت‌های ایرانی، با دولت‌های خارجی موافقت‌نامه‌های مالیاتی امضا کند. موافقت‌نامه‌های اجتناب از پرداخت مالیات مضاعف بین‌المللی که به تصویب نمایندگان مجلس رسیده باشند تا تاریخ پایان قرارداد معتبر خواهند بود.
. ماده 180 قانون مالیات‌های مستقیم
بر اساس ماده 180 قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص حقیقی که گواهی نمایندگی مالی یا سیاسی دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور را دارند و در آنجا به عنوان مقیم ساکنند می‌توانند با اثبات پرداخت مالیات در آن کشور، از پرداخت مالیات در ایران اجتناب کنند. البته این قانون در موارد زیر صدق نمی‌کند:
- فرد مقیم خارج در آن سال مالیاتی در ایران دارای شغل بوده باشد
- فرد در آن سال مالیاتی بیشتر از 6 ماه به صورت متوالی در ایران حضور داشته باشد
- اقامت فرد در خارج از کشور به خاطر انجام مأموریت یا درمان باشد
اصلی‌ترین موضوعات موافقت‌نامه اجتناب از مالیات مضاعف
در قرارداد مالیاتی که بین ایران و سایر کشورها امضا شده مفاد قابل توجه و مهمی وجود دارد که در زیر به اصلی‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- مشمولین این قرارداد افرادی هستند که در یکی از دو کشور یا هر دو کشور مقیم هستند.
- موضوع توافق بر اساس مالیات بر درآمد، دارایی و سرمایه در هر دو کشور است.
- برای تشخیص اینکه بر اساس قوانین کدام کشور از فرد مالیات دریافت شود، باید وضعیت اقامت او مورد بررسی قرار بگیرد. چنانچه فرد در هر دو کشور سکونت داشته باشد، مقیم کشوری محسوب می‌شود که اهمیت بیشتری برای او دارد. همچنین اگر در هر دو کشور به یک اندازه سکونت داشته باشد، بر اساس قوانین مالیاتی کشوری که تابعیت آن را دارد از او مالیات دریافت می‌شود.
(مثلاً یک فرد ایرانی که تابعیت ترکیه را هم گرفته است، اگر در یک سال به یک اندازه در هر دو کشور حضور داشته باشد بر اساس قوانین مالیات ایران از او مالیات ستانده می‌شود)
جمع‌بندی
مالیات مضاعف زمانی است که شخص حقوقی یا حقیقی به هر دلیلی مجبور می‌شود دو بار مالیات پرداخت کند. مالیات مضاعف را به دو گروه مالیات مجدد بر سود خالص شرکت‌های سهامی، و مالیات مضاعف بین‌المللی تقسیم می‌کنند.
آشنایی با قوانین مربوط به مالیات مضاعف به ویژه برای بانک‌ها، شرکت‌ها و اشخاص حقیقی که به صورت بین‌المللی و در دو کشور به طور هم‌زمان کار می‌کنند بسیار مهم است.
سؤالات متداول
. آیا کسب و کارهای کوچک هم مشمول مالیات های مضاعف می‌شوند؟
خیر تنها شرکت‌های سهامی و بین‌المللی مشمول این قانون هستند.
. معافیت مالیت مضاعف چگونه است؟
داشتن اعتبار مالیاتی خارجی (FTC) امتیازی ویژه است که در برخی از کشورهای خارجی مؤدی را معاف از پرداخت مالیات می‌کند. همچنین در برخی از کشورها به منظور ترغیب سرمایه‌گذاری‌های خارجی معافیت‌های مالیاتی زیادی برای شرکت‌های خارجی در نظر گرفته شده است.